SPADEK WE WŁOSZECH

Ostatnia aktualizacja: 01.01.2023 r.

 

Liczba małżeństw i rodzin polsko-włoskich jest dość pokaźna, temat spadku dotyczy więc sporej części Polaków, nie wykluczając mnie samej. Ponieważ sprawa jest dość poważna, nie zaszkodzi dowiedzieć się, jak przepisy włoskie regulują tę kwestię – informacje te mogą się Wam przydać do podjęcia decyzji dotyczących Waszych w pocie czoła zarobionych pieniędzy i majątku w różnej postaci, a przy okazji dowiecie się, jakie są Wasze prawa jako potencjalnych spadkobierców.

Napiszę o sytuacjach prostych, nieskomplikowanych, gdzie nikt się z nikim nie zamierza bić na maczety o spadek po wujku, wszyscy żyją mniej więcej w zgodzie, a państwem właściwym są Włochy. Prawo spadkowe to temat rzeka, więc ograniczę się do podstaw.

Brak testamentu i podział spadku

Jeżeli zmarły (piszę w trzeciej osobie, bo jakoś niefajnie byłoby mi pisać „po Waszej śmierci” – tfu tfu) nie zostawił testamentu lub w pozostawionym testamencie wziął pod uwagę tylko część swoich dóbr, pozostawiony przez niego majątek zostaje podzielony zgodnie z zasadami przewidzianymi przez włoskie prawo. Zmieniają się one w zależności od sytuacji rodzinnej zmarłego i generalnie sprawa wygląda następująco:

Spadkobiercy	Należna część spadku
Małżonek + 1 dziecko	1/2 małżonek i 1/2 dziecko – małżonek ma też prawo dożywotniego zajmowania domu rodzinnego, wraz z meblami i sprzętem
Małżonek + 2 lub więcej dzieci	1/3 małżonek i 2/3 do podziału między dzieci – małżonek ma prawo dożywotniego zajmowania domu rodzinnego
1 lub więcej dzieci (bez małżonka)	Spadek dzielony jest po równo między dzieci
Małżonek (bez dzieci) + rodzice lub rodzeństwo zmarłego	2/3 małżonek i 1/3 rodzice/rodzeństwo (jeśli rodzice nie żyją) - małżonek ma prawo dożywotniego zajmowania domu rodzinnego
Małżonek (bez dzieci, żyjących teściów i szwagrów)	100% spadku
Tylko dalsza rodzina	Spadek należy się krewnym do 6. stopnia, przy czym „wygrywa” najbliższy stopniem krewny (wykluczając pozostałych)
Brak krewnych	Spadek zostaje przekazany skarbowi państwa

Całkiem możliwe, że zdziwił Was czwarty punkt – jak to, jeśli nie mamy dzieci, to będę musiał dzielić się spadkiem z rodziną żony/męża? Ano tak, tak właśnie stanowią przepisy. O ile jednak rodzeństwu nie należy się zachowek (o tym później), to rodziców nie można wykluczyć nawet za pomocą testamentu, dobrze jest więc o tym pamiętać.

To nie wszystko – może się zdarzyć, że były małżonek zmarłego złoży do sądu wniosek o przyznanie świadczenia, które zostanie pokryte z pozostawionego przez niego majątku. Oczywiście to nie jest tak, że po rozwodzie można liczyć na spadek po byłym mężu, to nie o to chodzi. Były małżonek po rozwodzie traci prawo do spadku, ale sąd może mu przyznać coś w rodzaju alimentów pośmiertnych, jeśli spełni on następujące warunki:

• w momencie śmierci byłego małżonka otrzymywał od niego alimenty na utrzymanie
• nie zawarł ponownie związku małżeńskiego (wtedy zresztą traci się prawo do alimentów)
• znajduje się w trudnej sytuacji życiowej i materialnej

Samo złożenie wniosku nie oznacza, że sąd świadczenie przyzna, ale taka możliwość istnieje.

W sprawach spadkowych nie ma znaczenia wybrany przez Was reżim majątkowy, a więc wspólnota czy też rozdzielność majątkowa.

Testament

Każde z Was może oczywiście spisać testament, w którym zadecydujecie, co ma się stać po śmierci z Waszym majątkiem. Możecie zawrzeć w nim dyspozycje dotyczące całości posiadanych przez Was dóbr, możecie też np. zapisać samochód kuzynce Jadzi, rower pani z warzywniaka, a resztę zostawić w rękach przepisów, o których pisałam wyżej.

Testament może zostać spisany na dwa sposoby:

• przez notariusza, który przekaże następnie testament do archiwum i otworzy go w momencie Waszej śmierci (testamento pubblico) – konieczna jest obecność dwóch świadków
• odręcznie (testamento olografo) – musi on być napisany w całości odręcznie, przez Was (nie może Was wyręczyć syn czy przyjaciółka), zawierać datę oraz Wasz czytelny podpis; tego typu testament też można złożyć u notariusza, zwłaszcza że wcale nie tak trudno jest o jego zagubienie lub zniknięcie w tajemniczych okolicznościach (ehm)

Oczywiście możecie w każdej chwili wprowadzić zmiany do testamentu, pamiętajcie jednak, by w nowym testamencie zawrzeć zdanie anulujące poprzedni dokument. 

Jeśli testament został spisany przed notariuszem, ma on obowiązek skontaktować się z osobami w nim wymienionymi. Weźcie pod uwagę, że notariusz nie jest w żaden sposób informowany przez urzędy o śmierci klienta, zazwyczaj spadkobiercy się z nim kontaktują - niestety czasem bywa tak, że zmarły nie pozostawił danych notariusza i nikt nie wie, z kim się skontaktować w celu publikacji testamentu. Można jednak sprawdzić, czy testament został zarejestrowany w rejestrze aktów publicznych, wysyłając odpowiedni wniosek wraz ze skanem dokumentu tożsamości na adres registrogeneraletestamenti.ucan@giustizia.it - jeśli zaznaczycie, że chcecie otrzymać zaświadczenie w formie cyfrowej, zostanie ono wysłane mailem na adres, z którego urząd otrzymał wniosek. Koszt wydania zaświadczenia to 37,16 euro, a więcej informacji na ten temat znajdziecie na stronie włoskiego Ministerstwa Sprawiedliwości:

 https://www.giustizia.it/giustizia/it/mg_3_9_11.page#

W przypadku testamentu spisanego odręcznie i zostawionego np. w mieszkaniu, osoba, która go znajdzie ma obowiązek złożyć go u notariusza w celu rejestracji i publikacji, w przeciwnym razie popełnia przestępstwo (oczywiście konieczne jest wówczas wykazanie, że testament istniał i został zatajony).

Zachowek, czyli kogo nie można wykluczyć z udziału w spadku

Włochy to nie Ameryka, nie możecie wydziedziczyć wszystkich spadkobierców i przekazać całego majątku kotu tudzież kochance. Niektórych osób nie możecie wykluczyć z udziału w spadku, więc część majątku, którą możecie zarządzać za pomocą testamentu (tzw. quota disponibile) może znacznie się zmniejszyć:

Spadkobiercy	Zachowek (część nienaruszalna)	Kwota do Waszej dyspozycji
Małżonek	1/2 i prawo dożywotniego zajmowania domu rodzinnego	1/2
1 dziecko (brak małżonka)	1/2	1/2
2 lub więcej dzieci	2/3 (do podziału)	1/3
Małżonek + 1 dziecko	1/3 małżonek i prawo dożywotniego zajmowania domu rodzinnego + 1/3 dziecko	1/3
Małżonek + 2 lub więcej dzieci	1/4 małżonek i prawo dożywotniego zajmowania domu rodzinnego + 1/2 dzieci (do podziału)	1/4
Małżonek i rodzice zmarłego (tylko w przypadku braku potomstwa)	1/2 małżonek i prawo dożywotniego zajmowania domu rodzinnego + 1/4 rodzice	1/4
Rodzice (brak małżonka)	1/3	2/3

Przyjęcie spadku

Jeśli jesteście spadkobiercami zmarłego, pozostawiony przez niego spadek musi zostać przez Was przyjęty, a macie na to 10 lat od momentu śmierci krewnego. We Włoszech istnieją trzy rodzaje tej procedury:

• za pomocą odpowiedniego oświadczenia (accettazione espressa) – oznacza przyjęcie całości spadku bez żadnych dodatkowych warunków, a więc np. dziedziczycie też długi zmarłego, jeśli takie zostawił
• poprzez domniemanie przyjęcia spadku (accettazione tacita) – ma to miejsce np. wówczas, gdy z Waszego postępowania jasno wynika, że zamierzacie przyjąć spadek, np. przeprowadziliście się do odziedziczonego mieszkania
• przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (accettazione con beneficio d’inventario) – ogranicza ono odpowiedzialność za ewentualnie długi zmarłego, gdyż wierzyciele mogą domagać się ich spłaty jedynie do wysokości pozostawionego przez dłużnika majątku, więc Wasz osobisty majątek jest nietykalny; jeśli jesteście już w posiadaniu jakichkolwiek dóbr zmarłego (np. mieszkacie w jego domu), musicie złożyć oświadczenie w ciągu trzech miesięcy, w przeciwnym wypadku będziecie całkowicie odpowiedzialni za ewentualne długi!

Bez względu na to, kiedy przyjęliście spadek, stajecie się jego właścicielami od momentu śmierci spadkodawcy.

Odrzucenie spadku

Zdarza się, że zmarły nie pozostawił ani pieniędzy, ani nieruchomości, ani nawet roweru – zostawił za to masę długów lub chociażby debet na karcie kredytowej. W tej sytuacji przyjmowanie spadku nie leży w Waszym interesie i zalecam jak najszybsze odrzucenie spadku, zanim wpadniecie w szpony dłużników.

Odrzucenia spadku dokonuje się zazwyczaj za pomocą aktu notarialnego (istnieje też możliwość złożenia odpowiedniego oświadczenia w kancelarii sądowej miejsca, w którym odbywa się postępowanie spadkowe – można w ten sposób sporo zaoszczędzić), który zostaje następnie wpisany przez notariusza do rejestru aktów spadkowych. W akcie tym nie może być zapisany żaden dodatkowy warunek, w przeciwnym wypadku spadek zostanie automatycznie uznany za przyjęty – zapomnijcie więc o odrzuceniu spadku pod warunkiem, że pozostali spadkobiercy zapłacą Wam 10000 euro. ;)

Podobnie jak w przypadku przyjęcia spadku, na odrzucenie spadku macie 10 lat od momentu śmierci spadkodawcy, chyba że jesteście już w posiadaniu dóbr zmarłego - wówczas macie na to tylko trzy miesiące.

Nie możecie przyjąć lub odrzucić tylko części spadku!

Podatki

Otrzymanie spadku wiąże się z koniecznością zapłacenia od niego podatku (imposta di successione), którego wysokość zależy od wartości uzyskanego majątku oraz stopnia pokrewieństwa ze zmarłym. Nie wszystko to, co odziedziczyliście podlega opodatkowaniu – zwolnione z podatku są na przykład obligacje państwowe czy pojazdy wpisane do włoskiego rejestru publicznego. Musicie natomiast uiścić podatek za następujące „elementy” spadku (podam Wam najczęściej dziedziczone dobra, trudno jest wymienić wszystko):

• nieruchomości i tereny – w tym również prawo do ich użytkowania
• dobra ruchome, z wyjątkiem wspomnianych wyżej pojazdów
• akcje
• udziały w przedsiębiorstwach – możecie zostać zwolnieni z podatku, jeśli postanowicie prowadzić dalej działalność gospodarczą przez co najmniej pięć lat
• pieniądze
• kosztowności

W ciągu roku od śmierci spadkodawcy musicie złożyć w urzędzie skarbowym oświadczenie spadkowe (dichiarazione di successione), w którym wymienić należy wszystkie pozostawione przez niego dobra (czyli aktywa) oraz ewentualne długi (pasywa), co pozwoli obliczyć wartość spadku.

UWAGA! Jesteście zwolnieni z obowiązku składania oświadczenia spadkowego, jeżeli spełniacie jednocześnie następujące warunki: łączna wartość spadku nie przekracza 100 tysięcy euro nie odziedziczyliście żadnej nieruchomości lub terenu zmarły był Waszym rodzicem lub małżonkiem

Jak wspomniałam, wysokość należnego podatku jest zmienna i oblicza się ją w następujący sposób:

STOPIEŃ POKREWIEŃSTWA	WARTOŚĆ SPADKU	PODATEK
Małżonek i krewni w linii prostej (dzieci, rodzice, wnuki, dziadkowie itp.)	poniżej 1 mln euro	0%
	powyżej 1 mln euro	4% od nadwyżki
Rodzeństwo	poniżej 100 tys. euro	0%
	powyżej 100 tys. euro	6% od nadwyżki
Krewni do 4. stopnia (wujkowie, kuzyni, siostrzeńcy), powinowaci w linii prostej (np. teść czy synowa) i powinowaci w linii bocznej (np. szwagrowie) do 3. stopnia	bez znaczenia	6%
Pozostali spadkobiercy	bez znaczenia	8%
Spadkobierca z orzeczonym ciężkim stopniem niepełnosprawności	poniżej 1,5 mln euro	0%
	powyżej 1,5 mln euro	zgodnie ze stopniem pokrewieństwa

Dodatkowo, jeżeli odziedziczyliście nieruchomości czy tereny, oprócz podatku spadkowego musicie zapłacić też podatek katastralny i hipoteczny:

• podatek katastralny (imposta catastale) – 1% wartości katastralnej, nie mniej niż 200 euro
• podatek hipoteczny (imposta ipotecaria) – 2% wartości katastralnej, nie mniej niż 200 euro

Jeżeli oświadczycie, że odziedziczone mieszkanie jest Waszym głównym miejscem zamieszkania lub znajduje się na terytorium gminy, w której jesteście zameldowani (tzw. prima casa), podatki te będą wynosić po 200 euro każdy, bez względu na wartość katastralną nieruchomości. Pamiętajcie jednak, że tego typu oświadczenie wiąże się z zakazem sprzedaży mieszkania przez następne pięć lat lub, jeśli je sprzedacie, kupnem innego na terenie tej samej gminy w ciągu 12 miesięcy od sprzedaży.