KWESTIA NAZWISKA WE WŁOSZECH

Ostatnia aktualizacja: 11.03.2023 r.

Musicie wiedzieć, że sprawa nazwiska we Włoszech wygląda zupełnie inaczej niż w Polsce, co budzi zdziwienie wielu Polaków, przyzwyczajonych do naszych regulacji prawnych. I choć zdarza się, że Włosi twierdzą, iż np. przyjmowanie nazwiska męża po ślubie to zwyczaj anachroniczny i seksistowski, że świadczy o zacofaniu społeczeństwa i tym podobne, to osobiście nie podzielam tej opinii i szczerze mówiąc nie rozumiem, dlaczego we Włoszech nie ma wolności wyboru w tej kwestii. Ale może po kolei. :)

Co mówią przepisy?

Przez dziesięciolecia, o ile nie wieki całe, ogólna zasada była taka, że po urodzeniu obywatel włoski otrzymywał nazwisko ojca i utrzymywał je przez całe życie. Nie było możliwości nadania nazwiska matki ani obu nazwisk, jednak Unii Europejskiej niespecjalnie podobały się tego typu ograniczenia, niezgodne z Traktatem Lizbońskim, podpisanym przez Włochy. Również włoski Sąd Kasacyjny oraz Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie opowiadały się za zmianą zasad dotyczących nadawania nazwiska, jednak nie mogły one tego typu zmian narzucić i konieczna była interwencja parlamentu, na którą przyszło bardzo długo czekać, o czym za chwilę.

W każdym razie, w zależności od sytuacji, tradycyjne przepisy stanowiły, że:

dziecko narodzone z rodziców pozostających w związku małżeńskim		dziecko otrzymuje nazwisko ojca
dziecko nieślubne	uznane najpierw przez matkę	dziecko otrzymuje nazwisko matki (*)
	uznane najpierw przez ojca	dziecko otrzymuje nazwisko ojca
	uznane jednocześnie przez oboje rodziców	dziecko otrzymuje nazwisko ojca

(*) Jeśli ojciec dziecka uznał je w późniejszym okresie, można wystąpić o zastąpienie nazwiska matki jego nazwiskiem lub o dodanie go do nazwiska matki, przy czym w przypadku osób nieletnich decyzję o zmianie nazwiska podejmuje sąd.

 

W dniu 28.12.2016 r. został opublikowany wyrok Trybunału Konstytucyjnego nr 286/2016 uznający za niezgodne z konstytucją przepisy nakazujące nadawanie dziecku wyłącznie nazwiska ojca. Od tej chwili rodzice mogli zdecydować, za obopólną zgodą, o nadaniu dziecku podwójnego nazwiska - ojca i matki, w tej właśnie kolejności.

Kolejny przełom nastąpił pod koniec kwietnia 2022 roku, gdy Trybunał Konstytucyjny uznał w całości za niezgodne z konstytucją przepisy o narzucaniu nazwiska i wezwał parlament do jak najszybszej ich zmiany, tak by rodzice mogli decydować o tym, jakie nazwisko mają nosić ich dzieci. Ponieważ mowa o niekonstytucyjności przepisów, począwszy od 02.06.2022 roku automatycznie weszły w życie następujące wytyczne sądu, dotyczące dzieci narodzonych, uznanych lub adoptowanych po tym terminie:

• obowiązuje zasada główna, że dziecko otrzymuje nazwiska obojga rodziców, w kolejności przez nich uzgodnionej
• dziecko może otrzymać tylko jedno nazwisko, matki lub ojca, pod warunkiem, że oboje wyrażają na to zgodę
• w przypadku braku porozumienia decyzję podejmuje sąd, mając na uwadze dobro dziecka

To oczywiście rozwiązanie tymczasowe, zwłaszcza, że nie rozwiązuje ono wszystkich problemów, więc włoski parlament będzie musiał prędzej czy później uchwalić odpowiednią ustawę, by przepisy stały się przepisami, a nie wytycznymi sądu, który stracił w końcu cierpliwość. Pojawia się na przykład problem kolejnych pokoleń – jeśli parlament nie ustali, które z dwóch nadanych nazwisk ma zostać przekazane potomstwu i w jaki sposób ma być podejmowana decyzja? A co z późniejszym rodzeństwem, czy automatycznie otrzyma ono nazwisko nadane pierworodnemu dziecku? Czekamy więc na dalszy rozwój wydarzeń.

Nazwisko po ślubie

Jak już wspomniałam tutaj, biorąc ślub we Włoszech, nie macie możliwości przyjęcia nazwiska męża. Jeśli bardzo Wam na tym zależy, gdyż np. chcecie, by w przypadku narodzin dzieci cała Wasza rodzina nosiła to samo nazwisko (dla nas, Polaków, fakt noszenia przez matkę nazwiska innego niż nazwisko jej dzieci, jest dość kuriozalny), warto pomyśleć o zawarciu związku małżeńskiego w Polsce, gdzie podlegacie polskim przepisom. 

Możecie też zadeklarować przyjecie nazwiska męża (lub dodanie go do nazwiska panieńskiego) w momencie umiejscowienia włoskiego aktu ślubu w Polsce, a następnie wnioskować o aktualizację danych w urzędach i instytucjach (np. w banku, w miejscu pracy) we Włoszech - trochę jest z tym biegania, bo i codice fiscale trzeba zmienić, i ewentualnie posiadane włoskie dokumenty, ale inaczej się nie da.:)

Nazwisko po otrzymaniu obywatelstwa włoskiego

Ta kwestia jest kwestią dość popularną pośród polskich (i nie tylko) imigrantów, gdyż rzeczywiście zasady regulujące sprawę nazwiska nowych obywateli włoskie są według mnie dość dyskusyjne. Otóż w przypadku otrzymania obywatelstwa włoskiego, jeśli np. zmieniłyście nazwisko po ślubie lub z jakiegokolwiek innego powodu, w momencie nadawania Wam nowego obywatelstwa zostanie Wam przywrócone nazwisko ojca. Często jest to spory szok dla osoby zainteresowanej, która w Polsce znana jest pod nazwiskiem, powiedzmy, Nowak, natomiast we Włoszech zostaje zmuszona do powrotu do dawno nieużywanego już nazwiska Kurek. Niestety zasady nadawania nazwiska we Włoszech różnią się od polskich zasad (co opisałam wyżej), dlatego też w momencie otrzymania włoskiego obywatelstwa z punktu widzenia państwa włoskiego podlegacie tylko i wyłącznie włoskim przepisom, a więc nazwisko męża, nazwisko podwójne czy też nazwisko matki (nadane Wam w momencie narodzin) Wam po prostu nie przysługuje.  

Powiedzmy sobie szczerze – tego typu narzucanie zmiany nazwiska ociera się o pogwałcenie prawa do własnej tożsamości i zdaje się, że powoli Włosi zaczynają sobie zdawać z tego sprawę, głównie za sprawą imigrantów z Hiszpanii, Portugalii oraz Ameryki Południowej, którzy zgodnie z przepisami krajów pochodzenia noszą podwójne nazwisko i nie zgadzają się na nadanie tylko nazwiska ojca. Włoskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wydało odpowiednie dyspozycje w tej kwestii i tego typu sytuacje w ich przypadku są coraz rzadsze.

Na szczęście coś w końcu się ruszyło i całkiem niedawno, bo w lipcu br., włoski Sąd Kasacyjny wydał interesujący wyrok w sprawie pewnego Peruwiańczyka, któremu zmieniono nazwisko po nadaniu obywatelstwa włoskiego (wyrok nr 17462 z dnia 17 lipca 2013 r.). Stanowi on, iż art. 98 ustawy nr 396/2000 odnosi się jedynie do obywateli włoskich urodzonych zagranicą z rodziców włoskich, więc przymusowa zmiana nazwiska osoby mającej podwójne obywatelstwo (czyli nie rezygnującej z drugiego obywatelstwa), której rodzice są obywatelami innego kraju jest niedopuszczalna. Musicie wiedzieć, że w 2004 r. MSW wydało okólnik nr 27, w którym twierdziło, że wcale nie i że art. 98 ma zastosowanie również w przypadku osób z podwójnym obywatelstwem, lecz cztery lata później zmieniło zdanie.;) Dodatkowo Sąd Kasacyjny stwierdził, że zachowując pierwotne obywatelstwo nie następuje zmiana obywatelstwa, więc nie ma zastosowania art. 1 Konwencji nr 19 sporządzonej w Monachium 5 września 1980 r. o zastosowaniu prawa w odniesieniu do nazwisk i imion.

 Jak widzicie, jeśli dekret nadania Wam obywatelstwa włoskiego zawiera nie chcianą przez Was zmianę nazwiska, macie mocne podstawy do złożenia odwołania od tej decyzji.

Dodatkowo w styczniu 2019 r. ukazał się okólnik MSW nr 462, w którym ministerstwo w końcu zdecydowało się ułatwić życie osobom, które w momencie ślubu przyjęły nazwisko małżonka (mowa w nim wprawdzie o kobietach, ale np. w Polsce taką możliwość mają też mężczyźni, więc nie dyskryminujmy ich). Nadal obowiązuje zasada, że głównym dokumentem potwierdzającym dane osobowe jest akt urodzenia, jeśli jednak widnieje na nim adnotacja dotycząca zmiany nazwiska, musi ono zostać utrzymane, bez przywracania Wam nazwiska nadanego w chwili narodzin. Oczywiście nie wszystkie państwa pozwalają na umieszczanie tego typu adnotacji w akcie urodzenia, na szczęście MSW wzięło to pod uwagę i stwierdziło, że jeśli taka na przykład Mariola załączy do wniosku o przyznanie obywatelstwa akt ślubu, z którego wynika, że przyjęła nazwisko męża, zostanie on potraktowany jako załącznik do aktu urodzenia, co pozwoli na zachowanie tegoż nazwiska. Jednym słowem - alleluja!

Zmiana nazwiska

Na początku zeszłego roku doszło do małej rewolucji, gdyż w dniu 13.03.2012 r. włoski parlament uchwalił ustawę nr 54, która ułatwia zmianę nazwiska. Ustawa ta weszła w życie 9 lipca 2012 r. i obecnie nie jest już konieczne końcowe upoważnienie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych – wniosek o zmianę nazwiska (z jakiegokolwiek powodu, byle był umotywowany) składa się bezpośrednio w Prefekturze i to prefekt podejmuje decyzję w tej sprawie.

Wniosek musicie złożyć w Prefekturze odpowiedniej do Waszego miejsca zamieszkania lub miejsca, w którym znajduje się Wasz akt urodzenia (dotyczy to oczywiście jedynie osób urodzonych we Włoszech). Musicie podać powody, dla których wnioskujecie o zmianę nazwiska (np. że w Polsce znani jesteście pod danym nazwiskiem i nadal będziecie je tam nosić, stanowi ono od lat część Waszej tożsamości itp.) i w miarę możliwości je udokumentować.

Oczywiście Prefektura nie ma obowiązku pozytywnego rozpatrzenia Waszego wniosku, lecz zgodnie z wytycznymi Ministerstwa (patrz okólnik nr 14 z dnia 21.05.2012 r.) odmowa musi być umotywowana, więc to działa w obie strony.

Nazwisko dzieci  narodzonych z polskich rodziców na terytorium Włoch

Jeśli oboje jesteście obywatelami polskimi, nazwisko Waszych dzieci regulowane jest przez polskie przepisy, więc możecie wybrać, czy chcecie nadać im nazwisko ojca, matki, czy też oba. W momencie rejestracji aktu urodzenia we włoskim USC urzędnik nie ma podstaw do zastosowania włoskich przepisów, gdyż w tej kwestii Wasze dziecko im nie podlega. Dlatego wraz z oświadczeniem o narodzinach dziecka musicie złożyć oświadczenie o obywatelstwie i nazwisku nadanym mu zgodnie z przepisami kraju pochodzenia.

Jeśli jedno z Was ma obywatelstwo polskie, a drugie włoskie, wszystko zależy od tego, gdzie urodziło się Wasze dziecko. W przypadku dzieci urodzonych we Włoszech zastosowanie mają przepisy włoskie, więc dziecku zostanie nadane nazwisko ojca, natomiast dzieci urodzone w Polsce utrzymują nazwisko nadane im przy urodzeniu i podczas rejestracji aktu urodzenia we Włoszech urzędnik nie może go zmienić, nawet jeśli jest ono niezgodne z włoskimi przepisami. Potwierdziło to Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w okólniku nr 397 z dnia 15.05.2008 r.